Thời gian gần đây, những vụ việc “bắt cóc online” tinh vi đã gây ra nhiều lo ngại về sự kết nối trong gia đình và hiểm họa từ thế giới ảo. Các đối tượng giả danh công an hoặc cơ quan chức năng để lừa gạt, yêu cầu nạn nhân dàn dựng kịch bản bắt cóc, tống tiền. Điều này đặt ra câu hỏi về cách chúng ta quản lý và sử dụng không gian mạng, đặc biệt là đối với lứa tuổi trẻ vị thành niên.

Thế giới mạng, vốn được xem là không gian học tập, kết nối và giải trí, đang dần trở thành “vùng xám” tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. Theo Báo cáo của Văn phòng Tổng Y sĩ Hoa Kỳ, năm 2023, có 95% thanh thiếu niên Mỹ từ 13-17 tuổi sử dụng mạng xã hội, trong đó hơn một phần ba dùng gần như liên tục. Tổ chức Common Sense Media của Mỹ cũng đưa ra số liệu năm 2025, khoảng 70% thanh thiếu niên Mỹ từng dùng AI (trí tuệ nhân tạo) để “trút bầu tâm sự”. Và hơn 30% nói rằng, họ chia sẻ chuyện nghiêm túc với AI còn hơn với người thật.

Tại Việt Nam, báo cáo của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – năm 2022 chỉ ra, 82% trẻ từ 12-13 tuổi và 93% trẻ từ 14-15 tuổi dùng Internet hàng ngày. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng cảnh báo thanh thiếu niên Việt Nam hiện dùng mạng xã hội trung bình 5-7 giờ mỗi ngày. Những con số này cho thấy mức độ phổ biến và ảnh hưởng của mạng xã hội đối với trẻ em và thanh thiếu niên.

Chuyên gia giáo dục, Phó Viện trưởng Viện Học tập suốt đời Tống Liên Anh chia sẻ, sự đứt gãy trong kết nối gia đình ở thời đại mạng bùng nổ như hiện nay không còn là chuyện hiếm. Để giải quyết vấn đề này, chuyên gia Tống Liên Anh đưa ra lời khuyên trong vấn đề giáo dục ở gia đình: “Đôi khi, một bữa cơm không có điện thoại, một buổi tối đi bộ cùng nhau, hay chỉ là cùng con xem lại một bộ phim cũ cũng đủ tạo nên kết nối.”

Chuyên gia Tống Liên Anh cũng khuyên phụ huynh hãy học cách hỏi con về cảm xúc chứ đừng chỉ hỏi về điểm số hay thành tích. Một câu như “Hôm nay con có vui không?”, “Có điều gì làm con mệt không?” tưởng đơn giản, nhưng lại có thể mở ra cánh cửa để cha mẹ bước vào thế giới tâm tư đầy bí mật và xáo trộn của trẻ một cách rất tự nhiên.

Chuyên gia giáo dục Tống Liên Anh cho rằng, thế giới mạng xã hội đang có sức hút lớn với trẻ. Trẻ sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ với một người lạ trên mạng, chứ không phải bố mẹ. Mạng xã hội có nguy cơ tạo ra khoảng trống lớn giữa bố mẹ và con cái, đồng thời tạo ra chuỗi đứt gãy trong các mối quan hệ trong gia đình, khi các thành viên đều muốn dùng điện thoại, lướt mạng hơn là cùng nhau chuyện trò.

Trước những thách thức này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội để giúp trẻ em và thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội một cách an toàn và có trách nhiệm. Đồng thời, phụ huynh cần phải chú ý đến việc kết nối với con cái, tạo ra môi trường gia đình ấm áp và quan tâm, để trẻ em có thể phát triển một cách toàn diện và khỏe mạnh trong thời đại số.

Báo cáo của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – năm 2022 và Tổ chức Common Sense Media của Mỹ đã cung cấp những thông tin và số liệu quan trọng về việc sử dụng mạng xã hội của trẻ em và thanh thiếu niên. Những thông tin này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thách thức và cơ hội trong việc quản lý và sử dụng mạng xã hội trong thời đại số.

Công nghệ đã trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống hằng ngày của chúng ta, mang đến những tiện ích và cơ hội kết nối không giới hạn. Từ những chiếc điện thoại thông minh (smartphone) đến các trợ lý ảo thông minh do trí tuệ nhân tạo (AI) điều khiển, công nghệ đã giúp chúng ta duy trì liên lạc và tiếp cận thông tin một cách dễ dàng và nhanh chóng hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, giống như một tách cà phê có cả hương vị ngọt ngào và đắng, việc sử dụng công nghệ cũng đi kèm với những hạn chế và tác động tiêu cực nhất định. Trong nhiều gia đình, thay vì dành thời gian trò chuyện và chia sẻ những khoảnh khắc bên nhau, các thành viên thường có xu hướng dành nhiều thời gian để “dán mắt” vào màn hình của thiết bị riêng, như thể mỗi người đang sống trong những thế giới khác biệt. Điều này cho thấy rằng mặc dù công nghệ đã giúp chúng ta kết nối với thế giới bên ngoài một cách dễ dàng hơn, nhưng nó cũng có thể khiến chúng ta bỏ lỡ hoặc quên mất nghệ thuật giao tiếp và xây dựng mối quan hệ gắn bó với những người xung quanh.

Để cân bằng giữa việc sử dụng công nghệ và duy trì các mối quan hệ xã hội, nhiều chuyên gia khuyên rằng chúng ta nên thiết lập những “ranh giới” lành mạnh trong việc sử dụng các thiết bị công nghệ. Ví dụ, các gia đình có thể quy định những khoảng thời gian trong ngày không sử dụng thiết bị công nghệ, như giờ ăn hoặc trước khi đi ngủ, để tạo điều kiện cho các thành viên có thể trò chuyện và gắn kết với nhau nhiều hơn.

Ngoài ra, tìm kiếm các hoạt động giải trí và sở thích chung không dựa trên thiết bị công nghệ cũng là một cách để tăng cường gắn kết trong gia đình và giữa các bạn bè. Từ việc nấu ăn cùng nhau đến các hoạt động ngoài trời như đi dạo, tập thể dục, hay tham gia vào các câu lạc bộ sách, tất cả đều có thể là những cơ hội để chúng ta tương tác trực tiếp và xây dựng những ký ức đáng nhớ với người khác.

Bằng cách ý thức được cả những lợi ích và hạn chế của công nghệ, và chủ động thực hiện các biện pháp cân bằng, chúng ta có thể tiếp tục tận hưởng những tiện ích mà công nghệ mang lại trong khi vẫn duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội một cách lành mạnh và bền vững.