Trên khắp các làng quê Việt Nam, hơn một năm qua, hàng nghìn cán bộ công an đã không quản nắng mưa, ngày đêm rong ruổi để thu thập mẫu ADN của thân nhân liệt sĩ. Nhờ vậy, hành trình “trả lại tên cho các Anh hùng” đã có những bước tiến đáng kể với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và công nghệ gen tiên tiến.

Ngày 23/7/2024, nhân kỷ niệm 77 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn nút khởi động Ngân hàng Gen (ADN) thân nhân liệt sĩ chưa xác định thông tin và thân nhân liệt sĩ. Dự án do Bộ Công an đứng ra thực hiện, với sự đồng hành của GeneStory, đơn vị tiên phong trong việc tạo lập dữ liệu cho Ngân hàng gen. Sau tròn một năm, dự án đã thu được hơn 51.000 mẫu gen từ khắp mọi miền đất nước. Mỗi mẫu gen là một tia hy vọng, thắp sáng niềm tin cho những gia đình vẫn ngày đêm mong ngóng.

16 gia đình đã tìm lại được hài cốt người thân, 16 liệt sĩ được trở về quê hương sau hàng chục năm nơi chiến trường xa. Trong số những gia đình tìm được người thân, có gia đình liệt sĩ Lương Bá Nho, người đã hy sinh vào năm 1970. Hài cốt của anh được tìm thấy tại nghĩa trang liệt sĩ Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, sau hơn 50 năm mất tích. Sự kiện này không chỉ mang lại niềm vui cho gia đình mà còn cho thấy hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ gen trong việc xác định danh tính liệt sĩ.

Giáo sư Vũ Hà Văn, nhà đồng sáng lập GeneStory, khẳng định rằng công nghệ gen tiên tiến sẽ giúp nối lại những mảnh ghép của quá khứ và hiện tại. “Mỗi một mẫu gen được thu thập hôm nay không chỉ là mẫu vật sinh học, mà còn là sự kết nối ký ức, sự nối dài của tình thân qua nhiều thế hệ.”

Dự án Ngân hàng Gen Việt Nam đặt mục tiêu thu thập 1 triệu mẫu gen từ thân nhân để xác định danh tính cho khoảng 500.000 liệt sĩ. Với sự hỗ trợ của các thuật toán AI và hệ thống dữ liệu tham chiếu đặc trưng của người Việt, dự án hứa hẹn sẽ mở ra một kỷ nguyên mới trong việc xác định danh tính liệt sĩ và ứng dụng trong các lĩnh vực khác như chăm sóc sức khỏe cá nhân hóa và y tế.

Ngân hàng Gen liệt sĩ, một dự án nhân văn được Chính phủ, Bộ Công an và doanh nghiệp GeneStory phát triển, đã hoạt động trong một năm và đạt được những kết quả đáng kể. Dự án này nhằm mục đích tìm lại người thân cho hàng trăm nghìn gia đình thông qua việc sử dụng công nghệ giám định ADN hiện đại để xác minh danh tính của các liệt sĩ.

Sau một năm hoạt động, Ngân hàng Gen liệt sĩ đã thu nhận hơn 51.000 mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ tại 34 tỉnh, thành, đạt khoảng 5% mục tiêu quốc gia là 1 triệu mẫu vào năm 2030. Qua đó, đã hoàn thành phân tích, cập nhật vào cơ sở dữ liệu căn cước hơn 11.000 mẫu. Đặc biệt, tính đến thời điểm hiện tại, đã xác định được danh tính 16 trường hợp liệt sĩ vô danh.

Toàn bộ chi phí liên quan đến việc thu mẫu, phân tích, đối sánh và trả kết quả đều được miễn phí. Nguồn kinh phí thực hiện đến từ sự đóng góp của các doanh nghiệp trên cả trong cả nước.

GeneStory, đơn vị xây dựng Ngân hàng Gen liệt sĩ, cho biết ngân hàng được xây dựng hiện đại, bảo mật. Hệ thống hỗ trợ lưu trữ, phân tích chính xác hàng chục nghìn mẫu ADN, chuẩn hóa quy trình thu mẫu, kiểm soát chất lượng và đào tạo kỹ thuật viên.

Đến năm 2030, ngân hàng gen đặt mục tiêu hoàn thành việc thu nhận 1 triệu mẫu ADN từ thân nhân, góp phần xác định danh tính hàng chục nghìn liệt sĩ vô danh, đồng thời phục vụ cho việc quy tập hài cốt và nghiên cứu y học di truyền trong dài hạn.

Dự án không chỉ là một công trình khoa học mang tầm quốc gia, mà còn là biểu tượng cho lòng tri ân sâu sắc của dân tộc Việt Nam với những anh hùng đã ngã xuống vì hòa bình và độc lập của Tổ quốc.

Trong hành trình ‘trả lại tên’ cho các liệt sĩ, mới đây, Mỹ cũng đã bàn giao trang thiết bị, vật tư, hóa chất và quy trình xét nghiệm ADN cho Việt Nam nhằm phục vụ giám định hài cốt chưa định danh trong chiến tranh tại Việt Nam.

GS-TS Chu Hoàng Hà – Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) – cho biết, gần hai năm qua trong quá trình thực hiện giám định hài cốt, các nhà khoa học của Viện Sinh học và các chuyên gia quốc tế đã nỗ lực không ngừng để phát triển, tối ưu hóa và chuyển giao công nghệ phân tích ADN hài cốt liệt sĩ tiên tiến trên nền kỹ thuật giải trình tự thế hệ mới (NGS), dựa trên các chỉ thị SNP phù hợp với điều kiện đặc thù của Việt Nam do phần lớn các mẫu hài cốt đã bị phân hủy nặng sau nhiều thập kỷ trong môi trường nhiệt đới nóng ẩm.

Các kết quả thu được rất đáng ghi nhận: tỷ lệ chiết tách thành công ADN từ các mẫu hài cốt tăng từ 22% lên tới 70% – minh chứng cho một bước tiến quan trọng về công nghệ. Việc giải trình tự gen và phân tích chỉ thị SNP đã mở ra khả năng khớp nối với thân nhân có quan hệ huyết thống xa đến 4 hoặc 5 thế hệ – điều chưa từng đạt được trước đây.

Đây là lần đầu tiên các chuyên gia đã chứng minh được tính khả thi của việc áp dụng công nghệ tiên tiến với nền tảng kỹ thuật SNP-NGS vào công tác giám định ADN hài cốt liệt sĩ Việt Nam.

Việc đầu tư, tiếp nhận và đưa vào vận hành các trang thiết bị phân tích ADN hiện đại đánh dấu một bước tiến quan trọng, giúp các nhà khoa học nâng cao năng lực kỹ thuật và làm chủ hoàn toàn công nghệ. Nhờ đó, quy trình phân tích mẫu hài cốt lâu năm được thực hiện trên quy mô lớn, với độ chính xác cao, mở ra khả năng khớp nối dữ liệu ADN giữa mẫu hài cốt và mẫu thân nhân có quan hệ huyết thống xa đến 4-5 thế hệ.

Ở Việt Nam, việc xác minh danh tính liệt sĩ đã trở thành một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết trong những năm qua. Tuy nhiên, quá trình này vẫn còn nhiều tồn tại và thách thức. Để giải quyết những vấn đề này, các cơ quan chức năng đang tích cực triển khai các giải pháp công nghệ hiện đại và hợp tác quốc tế để đẩy nhanh tiến độ giám định ADN.

Hiện nay, cả nước vẫn còn khoảng 300.000 mộ liệt sĩ mà thông tin về họ chưa được làm rõ, và có khoảng 180.000 hài cốt liệt sĩ cần được quy tập. Điều này không chỉ là một thách thức về mặt quản lý mà còn là một nhiệm vụ quan trọng trong việc tri ân và tôn vinh các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc.

Để giải quyết vấn đề này, ngành đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030 sẽ xác định được danh tính của 20.000 liệt sĩ thông qua phương pháp giám định ADN. Đây là một mục tiêu đầy tham vọng và đòi hỏi sự nỗ lực, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng cũng như sự hỗ trợ từ công nghệ và cộng đồng quốc tế.

Việc ứng dụng công nghệ hiện đại, đặc biệt là công nghệ sinh học phân tử ADN, đã mang lại hy vọng mới trong việc xác minh danh tính liệt sĩ. Công nghệ này cho phép phân tích các mẫu sinh học để xác định danh tính cá nhân với độ chính xác cao. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đề ra, việc hợp tác quốc tế và ứng dụng công nghệ cần được đẩy mạnh.

Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và nguồn lực để hỗ trợ Việt Nam trong việc xác minh danh tính liệt sĩ. Qua đó, các chuyên gia và tổ chức quốc tế có thể hỗ trợ trực tiếp trong việc thu thập mẫu, phân tích ADN và xây dựng cơ sở dữ liệu.

Không chỉ vậy, việc đẩy nhanh tiến độ giám định ADN cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng trong nước, từ cơ quan quân đội, bộ công an đến các cơ quan y tế, khoa học. Sự phối hợp này không chỉ giúp đẩy nhanh tiến độ mà còn đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả giám định.

Mục tiêu xác định danh tính của 20.000 liệt sĩ thông qua giám định ADN không chỉ là một con số mà còn là sự tri ân, tôn vinh các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc. Mỗi danh tính được xác minh không chỉ giúp gia đình liệt sĩ tìm lại được người thân mà còn góp phần xây dựng lịch sử, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Trước những thách thức và nhiệm vụ phía trước, các cơ quan chức năng cần tiếp tục nỗ lực, tích cực triển khai các giải pháp cần thiết để sớm giải quyết những tồn tại lâu năm trong công tác xác minh danh tính liệt sĩ. Sự thành công trong việc này không chỉ là một bước tiến quan trọng trong công tác an dân mà còn thể hiện tinh thần trách nhiệm, biết ơn sâu sắc đối với các thế hệ đã đi trước.